Fragment uit het boek ’Bob Marley. 25 Songs 25 Verhalen’, verkrijgbaar in de boekhandel en bij de auteur.

‘If you are a big tree/I am the small axe/Ready to cut you down’. Veel meer revolutie kan een tekstregel niet bevatten. En toch zou dat niet het eerste zijn wat Bob Marley in gedachten had toen hij het nummer Small Axe schreef. Die ‘big tree’ zou niet zomaar een grote, symbolische boom zijn, maar wel ‘the big three’, de grote drie platenmaatschappijen. De maatschappijen die eind jaren zestig de Jamaicaanse muziekbusiness domineerden: Studio One, Dynamic en Federal. Bob zou ze van de kaart vegen, zo zou hij in dit liedje voorspeld hebben.

‘Zou’, want: ‘In Jamaica there’s no truth. There’s only version’. Iedereen heeft er zijn eigen waarheid, zijn versie van de feiten, zoals veel artiesten en producers hun eigen, soms bijna onherkenbare ‘versions’ maken van oude riddims. Volgens Bunny Wailer viseerde Bob bijvoorbeeld niet Dynamic maar het Treasure Isle van producer Duke Reid, in die periode de grootste concurrent van Studio One in de Jamaicaanse charts.

Dubbele betekenis

Maar over welke platenbazen het ook gaat, de dubbele betekenis van Small axe is allicht zo bedoeld. Sterker nog: de grote boom die de kleine houthakker in de eerste betekenislaag moet omhakken van zijn baas, is ook een verwijzing naar de grote katoenbomen die de slaven destijds moesten vellen in opdracht van hun meesters. Ze zongen er een weemoedig lied bij, om de geest van de boom gerust te stellen. Je kunt aan Small axe dus maar liefst vier betekenissen toewijzen: letterlijk (de houthakker), historisch (de slaven), in connectie met de platenindustrie, en op universeel niveau (revolutie!). Dat is de grote kracht van Bob Marley als tekstschrijver. Hij slaagt erin om zijn individuele beleving te koppelen aan de lokale actualiteit, de geschiedenis van zijn volk en de verzuchtingen van onderdrukte en weldenkende mensen wereldwijd, vaak in één en hetzelfde nummer.

Er is nog iemand die het auteurschap van Small axe claimt: Lee ‘Scratch’ Perry, de extravagante Clown Prince van de reggae, een begenadigde producer die ooit zijn eigen studio in de fik stak. Overal in de wereld op handen gedragen als pionier, grote vernieuwer en orakelende entertainer, is hij in zijn thuisland vrijwel vergeten. In Jamaica komt Scratch hooguit nog eens ter sprake als het over Bob Marley gaat, met wie hij in de jaren 68-71 een paar tientallen nummers opnam. Daaronder ook enkele oeruitvoeringen van enkele van Marley’s grootste successen uit de latere Island-platen.

Kaya, Duppy Conqueror, Soul Rebel, Concrete Jungle, 400 Years…: ik vind de originele versies, met Lee Perry achter de knoppen, haast altijd beter dan de gepolijste opnames die gemaakt werden onder toezicht van Chris Blackwell. Zeker als je weet dat Scratch maar over twee kanalen beschikte. De muzikanten moesten hun takes nog samen opnemen, liefst in één keer, en als het even kon met de zang er meteen bij.

Upsetter

Met The Wailers nieuwe stijl lanceerde Lee Perry ook zijn eigen label, Upsetter, wat meteen zijn nieuwe bijnaam zou worden. Lee ‘Scratch’ Perry The Upsetter: begonnen from scratch, gekomen om ons, en in het bijzonder de muziekbusiness, van streek te maken, te upsetten. Dat is hij inderdaad zijn hele leven blijven doen. Lee Perry mocht dan al een geniale producer en engineer zijn. Van songs schrijven had hij volgens Bunny Wailer geen kaas gegeten. In tegenstelling tot Coxsone Dodd gunde Perry toch al de helft van de auteursrechten aan The Wailers. Bunny zegt dat alleen Soul Almighty terecht aan hem werd toegeschreven, en wie kent dàt nummer? Het zou niet eens in mijn Marley top 100 staan.

In navolging van Dodd verkocht Lee Perry zijn deel van de rechten dan weer wel aan een buitenlandse firma (Trojan). Dit leidde tijdens de processen in de jaren tachtig en negentig tot grote conflicten. Bunny Wailer heeft de hele rechtsgang op de voet gevolgd, na de moord op Peter Tosh in 1988 als enige nog levende lid van de originele Wailers. Voor Small axe geeft hij alle credits aan Bob Marley. ‘Het enige wat Scratch in de studio deed was met zijn voet tikken als hij het liedje goed vond, en dan ja zeggen,’ verklaarde Bunny voor de rechter.

troostend en dreigend

Maar wel een topproducer dus. We horen Bob zingen zoals de wereld hem enkele jaren later zou leren kennen, even klagend (‘wailing’) als krachtig. De hoge backing vocals van Bunny en Peter klinken tegelijk troostend en dreigend. Er zit een simpele maar dwingende blazerspartij in het nummer. Small axe is een van de liedjes die mee bepaalden hoe rootsreggae zich in de gouden jaren van het genre zou ontwikkelen.

The Upsetters, de studioband van Lee Perry, bestond naast toetsenist Glen Adams en gitarist Alva Lewis uit de broers Aston (drums) en Carlton (bas) Barrett, de ritmesectie van de latere Wailers, zoals Bob Marley uiteindelijk ook zijn eigen backing band zou noemen. Voor ze in zee gingen met Marley hadden The Upsetters overigens zelf al een wereldhit gescoord. Die hit had de titel Return of Django, een vroege reggae instrumental. Ze gaven zelfs een reeks concerten in Engeland, een van de allereerste Jamaicaanse bands die dat presteerden.

meest militante plaat

Bob Marley & The Wailers hernamen Small Axe in 1974 op het Island-album Burnin’, Het is misschien wel hun meest militante plaat, met nummers als Get Up, Stand Up (hoofdstuk 12), I Shot The Sheriff (datzelfde jaar al gecoverd door Eric Clapton, en in die vorm de eerste wereldhit van Bob Marley), Burnin’ And Lootin’, Duppy Conqueror en Rasta Man Chant (hoofdstuk 18). Maar deze Small Axe kan niet tippen aan de originele uitvoering. Opgenomen in de toen geavanceerde Harry J. Studio, gemixt in de Island-studio in Londen, en toch ging van het nummer lang niet dezelfde dreiging uit.

Small Axe was een van de weinige Marley-nummers die al vroeg gecoverd werden in Jamaica. Van de vele versions verkies ik die van The Gladiators, een vocaal trio dat gevormd werd naar het voorbeeld van The Wailers. In combinatie graag met de versie die U-Roy daar dan weer van maakte, de grootvader van alle rappers en toasters. En dus ook van de hiphop, muziek die in New York niet toevallig gecreëerd werd door een Jamaicaan, DJ Kool Herc. Maar dat is weer een heel ander verhaal.

Bob Marley Small Axe – door: Jah Shakespear